Interview in Katholiek Nieuwsblad over mijn nieuwste boek

Onderstaand interview met mij verscheen in het Katholiek Nieuwsblad. Ed Arons voerde een gesprek met mij over mijn nieuwste boek onder de titel "Gijzelnemer Betancourt herrezen?":

Iedereen kent de beelden van de bevrijde Frans-Colombiaanse politica Íngrid Betancourt in junglekleding. Meer dan zes jaar was ze in het oerwoud door de rebellen van de FARC gegijzeld geweest. De Franse president Nicolas Sarkozy had zich persoonlijk met haar gevangenschap bemoeid, evenals president Hugo Chávez van Venezuela. En nu waren het de Colombianen die met de eer gingen strijken. Met een list had een legereenheid haar op 2 juli 2008 voor de ogen van de FARC-commandant weggekaapt. ‘Operatie Schaak’ was een van de meest spectaculaire acties uit de moderne militaire geschiedenis. Betancourt begon daarna haar zegetoer langs onder meer de Champs Elysées, het Vaticaan, Lourdes en Bogotá.

In Europa minder bekend was een actie van hetzelfde Colombiaanse leger vier maanden eerder, net over de grens met Ecuador: ‘Operatie Phoenix’. Midden in de nacht troffen raketten het junglekamp van FARC-kopstuk Raúl Reyes, de man met wie onder meer Frankrijk en Venezuela al maanden onderhandelden over de vrijlating van Betancourt. Zeer tegen de zin van de Colombiaanse overheid en de VS, want die weigeren principieel te onderhandelen met ‘terroristen’. Colombiaanse grondtroepen kregen Reyes te pakken en doodden hem. Beelden van zijn gehavende lijk kwamen op YouTube terecht. De rebellenbeweging FARC was een belangrijke slag toegebracht.

Kort daarop kreeg de Nederlandse hispanist Robert Lemm documenten van Raúl Reyes toegestuurd door een oude kennis van hem in Latijns-Amerika. De inhoud was afkomstig van een USB-stick die een Ecuadoriaanse militair had gevonden in het zwaar gehavende kamp van Reyes, kort na Operatie Phoenix. Lemm, die de kost verdient met het schrijven van boeken, bestudeerde de gegevens, meest dagboekfragmenten, die hem een beeld gaven van de persoon Reyes: hoe hij leefde, hoe hij dacht. Een heel ander verhaal dan wat de Colombiaanse regering over hem naar buiten had gebracht. Zijn belangstelling werd nog vergroot toen in Colombiaanse kringen het verhaal de ronde deed dat Reyes nog zou leven en in Frankrijk verbleef. Kort daarop kreeg hij enkele brieven van diezelfde kennis: brieven die Reyes na zijn officiële dood zou hebben geschreven aan Íngrid Betancourt. Zijn dood zou in scene zijn gezet: asiel in Frankrijk in ruil voor de vrijlating van Betancourt. Ook die was in scène gezet: de bevrijding was helemaal geen huzarenstuk – de militairen wisten tevoren al dat ze geen enkel risico liepen, want de commandant werkte mee. Vandaar de naam ‘Phoenix’: de vogel – Reyes – die uit de as zou herrijzen. Ook in het voordeel van de FARC, want het gevangenhouden van Betancourt gaf de beweging internationaal zo’n slechte pers, dat ze haar liever kwijt dan rijk waren.

Robert Lemm maakte van de dagboekfragmenten een goed leesbare autobiografie van Raúl Reyes. Een Nederlandse versie nog voor een Spaanstalige. Hij voegde een vertaling toe van de brieven van de ‘dode’ Reyes, zonder uitsluitsel of die nu echt zijn of afkomstig van een ghostwriter. Het boek ***Operatie Phoenix*** verscheen deze week bij Uitgeverij ASPEKT. KN sprak met de auteur.

Wie boeken van Robert Lemm kent, is verbaasd dat er nu een boek komt waarin een marxist zijn verhaal mag doen. In eerdere werken stak je je bewondering voor mensen als Franco en Pinochet niet onder stoelen of banken.“Ik heb het imago dat ik rechts ben. In Europa ben ik conservatief, maar in Colombia is de situatie heel anders. Het land wordt al vanaf de oprichting bestuurd door een elite die neerkijkt op de armen. Het is het enige land in Latijns-Amerika zonder socialisme. Vakbondsmensen zijn er vogelvrij. Ik heb in 1970 een jaar in Bogotá gewoond en had me bij de FARC kunnen aansluiten. Bovendien is de ontwikkeling van Raúl Reyes als persoon interessant, je hoeft het als auteur niet met hem eens te zijn.”

Denk je echt dat Reyes nog leeft? Hij schrijft zelf in een van de brieven dat hij door zijn hoofd geschoten is.
“Dat schot door zijn oog kan opgezet zijn. Een goede grimeur kan dat echt doen lijken op de foto. Zoals Operatie Schaak volgens mij doorgestoken kaart was. De landing van twee heli’s in FARC-gebied is een risico dat het Colombiaanse leger nooit zou willen lopen. Ze wisten dat de commandanten meewerkten. Ook die hebben een deal gesloten. En vergeet niet dat niemand weet wat er gebeurd is met het lichaam van Reyes. Zijn vrouw heeft het nooit ontvangen.”

Wat hadden de Colombianen te winnen met zo’n deal?“Die wilden voorkomen dat Chávez met de eer zou gaan strijken. Of Sarkozy. Die zag zichzelf als de musketier die de prinses uit de klauwen van de draak ging bevrijden.”

Is de rol van de FARC nu uitgespeeld, nu ze Reyes als leider en Betancourt als gijzelaar kwijt zijn?“Het is moeilijk te achterhalen wat er waar is. De Colombiaanse regering doet aan oorlogspropaganda en de websites van en over de FARC zijn sinds enkele weken uit de lucht. Waarschijnlijk een actie van de CIA. Ik heb acht boeken gelezen van ex-gegijzelden. Allemaal hebben ze er na hun vrijlating bij de Colombiaanse overheid op aangedrongen het gesprek met de FARC aan te gaan, ondanks alles wat ze hadden meegemaakt.”

Maar gesprekken hebben in het verleden niets opgeleverd.“Die hebben niet tot resultaat geleid door de druk van de Amerikanen. Al vanaf 1820 hebben die zich met Latijns-Amerika bemoeid. Nu hebben ze sinds kort zeven militaire bases in Colombia, echt niet enkel vanwege de drugs. Ook om de FARC te bestrijden. Daardoor is Colombia als land nog verder in een isolement geraakt. Van Bush had ik dat verwacht, maar niet van Obama. Laat die mensen toch hun gang gaan.”

Maar de Colombiaanse bevolking staat toch achter hun president Uribe?“Ja, die kunnen nu weer veilig reizen. Maar vergeet niet dat er in grote afgelegen gebieden van Colombia helemaal geen infrastructuur is, geen onderwijs, ziekenzorg, geen agrarische hervormingen. Die mensen zijn echt arm. Ze hebben alleen wat de FARC er hebben opgericht.”

Maar die houden er de verbouwing van coca in stand.“Omdat wij niet bereid zijn die boeren voldoende te betalen voor hun koffie en hun bananen. Het is net als in Afghanistan: daar blijven de boeren papavers verbouwen omdat er aan saffraan niet te verdienen valt.”

In je boek komt ook Tanja Nijmeijer ter sprake, de Nederlandse jonge vrouw die zich bij de FARC heeft aangesloten. Heb je contact met haar ouders?“Nee, die willen geen contact met de pers omdat ze hun dochter niet verder in gevaar willen brengen. Een andere Nederlandse vrouw in Colombia, Liduine Zumpolle, met wie ik regelmatig contact heb, heeft uit het dagboek van Tanja enkel de negatieve delen gehaald en aan de pers toegespeeld. Dat heeft Tanja zeer geschaad. Ik heb gehoord dat ze inmiddels haar straf binnen de FARC heeft uitgezeten en dat ze weer een rol speelt in de top. Vooral vanwege haar talenkennis.”

Tekenend in het dagboek van Reyes is het fragment waarin hij schrijft over het bezoek van het Nederlandse NOVA-team.“Hij zei voor de camera dat Tanja wat hem betreft gerust een maand naar haar moeder zou mogen gaan. Dat zal hij haar best wel gegund hebben. Maar hij schrijft daarna dat zoiets natuurlijk niet kan. Zij wordt in Colombia en in Europa gezocht als terroriste. Ze zou worden opgepakt om voor heel lange tijd in de gevangenis te verdwijnen.”

Dat was naïef van NOVA?
“Ja, die hadden moeten doorvragen.”

Loop je zelf geen gevaar met het uitbrengen van dit boek? De FARC zullen je misschien dankbaar zijn, maar de Colombiaanse regering niet.“Ik kan me na publicatie beter niet in Colombia laten zien. Maar ik ga ervan uit dat ik in Nederland geen gevaar loop. Wel vraag ik me af waarom ik die documenten kreeg toegespeeld. Misschien ben ik een proefkonijn en willen ze afwachten wat er na publicatie gebeurt.”

Robert Lemm, Operatie Phoenix – de autobiografie van Raúl Reyes, de man die Íngrid Betancourt gijzelde, Uitg. ASPEKT, 314 pp., pb., € 18,95, ISBN 978-90-5911-823-2.