EEN UITVINDING VAN DE DUIVEL - Een column over oorlog en vrede

Dat oorlog slecht zou zijn, en vrede goed, is een gruwelijke simplificatie. Toch denk je, als je al die honderdduizenden pacifisten door Europa's hoofdsteden ziet trekken, dat tegen de oorlog zijn een werk van barmhartigheid is. Vooral als je in aanmerking neemt dat zich onder de demonstranten een substantieel contingent bevindt dat zich christen noemt. De indruk ontstaat, mede onder invloed van kerkelijke organisaties, dat het Evangelie tot zulke manifestaties oproept, of er op zijn minst aanleiding toe geeft. Waar komt dat idee vandaan?

De vrees voor algehele vernietiging door geavanceerde wapens, speelt ongetwijfeld een grote rol. De atoombom die een eind maakte aan de Tweede Wereldoorlog, heeft kennelijk een nieuw besef gewekt dat voordien nog sluimerde, bijvoorbeeld in de beweging der "gebroken geweertjes" tijdens het Interbellum. De Volkerenbond en zijn opvolger, de Verenigde Naties van 1948, zijn van dat besef de vormgevende, uit tienduizenden ambtenaren opgebouwde institutie die de ganse planeet omspant. Haar doelstelling is de uitbanning van wapengekletter. Afgezien van het loze van dat doel, heeft men de oorlogvoering gecriminaliseerd. In vroeger tijden kon een koning, of Napoleon, een oorlog verliezen. Dat hield in dat er schadevergoedingen betaald moesten worden, dat men gebied moest afstaan, dat de generaals hun baantjes verloren. Zo vergaat het nou eenmaal de verliezers.

Nieuw is dat nu de verliezers bovendien voor het gerecht worden gedaagd. Zij zijn de misdadigers tegen de "menselijkheid". Maar hoe zit het dan met de overwinnaars? Zijn die niet ook verantwoordelijk te stellen voor de slachtoffers, de geestelijke en de materiele schade? Ja, zullen de pacifisten roepen, waarbij ze toegeven dat de machtige zich niet laat berechten. Daar zou dan de VN voor moeten zorgen, via een Internationaal Gerechtshof. Zij erkennen dat dat Hof nog niet optimaal functioneert, maar zeggen ze: de tijd zal komen dat geen agressief volk, geen dictatuur meer aan Vrouwe Justitia ontsnapt. Dat dit pure utopie is, begrijpt ieder met een gezond stel hersens. Dat het bovendien onwenselijk is, zal de meesten bevreemden. Maar wat zouden wij ons bij een oorlogvrije wereld moeten voorstellen? En de dood dan?

En de agressie, de woede - die overigens ook terecht kan zijn -, waar moet die heen? Hoe valt die af te reageren? Bekend is dat de oude Spartanen vaak de oorlog tegen een naburige staat verklaarden als in de eigen staat het onbehagen zo was opgekropt dat die naar binnen dreigde te slaan. De oplossing was dan het krijgersinstinct naar buiten toe te kanaliseren, tegen een vijandig volk, en de aanleiding was gauw gevonden. Wij zitten binnen ons moderne zogenaamde vredesbestel met het alom betreurde "zinloze geweld". Iedereen kent de stille optochten ter ere van iemand die zonder reden in elkaar is geslagen door jongeren die zich toevallig vervelen. Terzakekundigen dragen dan oorzaken aan, maar niemand heeft de remedie. Men gaat voorbij aan dat krijgersinstinct waar niemand in vroeger dagen verbaasd over stond. De oorlog is de mens ingebakken sinds Kaïn. De laatste atoombom komt voort uit hetzelfde instinct. Het is de menselijke natuur.

Erasmus negeerde die natuur als een van de eersten. Toen hij de paus in Italië oorlog zag voeren, concludeerde hij dat die paus onmogelijk in de hemel kon komen. Want wie het zwaard opneemt, zou volgens het Evangelie een doodzonde begaan. Volgens Erasmus was Christus een pacifist. Hoe diezelfde Christus dan zei dat Hij het zwaard was komen brengen, hoe Diezelfde Christus de Romeinse honderdman niet veroordeelde vanwege zijn beroep, dat laat Erasmus in het midden. Maar het ei was gelegd. Sinds Erasmus beweert een niet aflatende stroom humanisten, filosofen, verlichters en intellectuelen dat pacifisme kenmerkend behoort te zijn voor ieder geschoold of ontwikkeld mens. Oorlog is iets voor de barbaren, voor analfabeten, voor mannen die niets anders te doen hebben zich te verhuren aan potentaten, beroepsmoordenaars. Filosofen maken hun handen niet vuil. In hoeverre zij medeplichtig zijn aan de Pilatus-houding, schijnt niet tot hen door te dringen. En Socrates dan? Wie hem de dood in dreven waren nu juist die filosofen!

De kerk is in onze tijd allang tandeloos. Ze komt zogezegd op voor de zwakken, want dat heet naastenliefde. Ze schaart zich achter de pacifisten, want zalig de vredestichters die kinderen Gods genoemd zullen worden. Zij is niet meer bij machte uit te leggen dat Jezus Christus iets heel anders onder vrede verstaat dan de wereld daaronder verstaat. En daar heeft de duivel listig gebruik van gemaakt. Imitator is een van Satans titels. Ook hij wil aan het kruis hangen, ook hij preekt liefde en vrede. Hij zal zich steeds aanpassen aan de veranderende mentaliteit. Nietzsche en volgelingen kon hij bekoren met de uitspraak dat vijandliefde een teken van verwerpelijke lafheid is en dat het een flinke kerel betaamt om wraak te nemen, zijn wil te laten gelden, te heersen. Daarmee kan hij bij de kerkbedienaren en de humanitaire wetenschappelijke ambtenaren niet aankomen. Die paait hij met mensenliefde en pacifisme, die chanteert hij met de slachtoffercultus, met de zwakken. En daarin is hij zo geslaagd dat sterk zijn en oorlog voeren tot schande zijn verklaard.